1561 - Visita Osio - Versione in latino
Anno 1561 - Visita pastorale del vescovo di Rieti Giovanni Battista Osio (+1562) - Manoscritto in lingua latina - Tratto da: Archivio della diocesi di Rieti, visite pastorali, cartella n. 2 - Trascrizione di massima (molte parti sono di difficile lettura) di Roberto Tupone - 28 dicembre 2015
TRASCRIZIONE DOCUMENTO
In itinerem visitavit ecclesiam ruralem Sancte Marie del Colle cuius est rector dominus Georgius de [Camerino] reatina diocesi. Dicitur que est cappella sancti Martini et debet concorrerem ad solvendum decimas populos et procuram episcopo reatino. Ecclesia est male custodita: porta non tenetur clausa et raro ibi celebrat: dictus rector erat eger, manebat in lecto in Sancta Anatolia. Fuit eadem factum preceptum pro me notarium que per totam diem quintam augusti exhibuat bullam coram vicario episcopali reatino sub pena privationis benefitij et in futurum curatet ut in predicta ecclesia celebretur ad minus semel in ebdomoda.
Die V augusti 1561. In Castro Anatolie
Reverendissimus Dominus associatus ut supra descendit ad ecclesiam Sancte Anatolie sita extra dictum castrum que nuncupata Abbatia, cuius est caput [Pag.82] Abbas, cum tribus canonicis. Est parrocchialis et in ea sepeliuntur corpora defunctorem. Abbas est dominus Vincentius filius Innocentij. Canonici vero sunt: dominus Joannes Martommitti, dominus Joannes Angelus Sebastiani, dominus Novellus Dominici quibus presentibus et audientibus. Dominus mandavit ut per totam presentem diem deberent exhiberem titulos suorum beneficiorum coram vicario generali et lictera testimoniales suorum ordinum sub pena excomunicationis et suorum beneficiorum privationi: similiter et inventaria bonorum.
Dominus interrogavit abbatem et canonicis generales regant ecclesiam:
Interrogati an deputent aliquam ex ipsis ad curam animarum. Responderunt neminem esse specialiter deputatione, sed quolibet vocatur vadit ad infirmum similiter ad baptizandum.
Interrogati an habeant messam commune et quomodo distribuant, dixerunt habere quandam decimas et elimosinas que distribuant inter se hoc pacto: que Abbas habent duas partes ex quinquem: reliquas canonici distribuant pro rata inter se.
Reverendissimus dominus celebravit missam. Deinde habuit sermonem ad populum morem solito. Deinde data benedictionem popolo et facta absolution animarum cepit crismarem et crismavit Animas numero 235.
In predicta ecclesia, quovis sit parrocchialis et curata, non retinetur sacramentum corpori Christi, quia est campestris longe ad habitationibus, sed retinent in ecclesia Sancti Nicolai sita intus castrum que est unita mense Abbatie. Dominus visitavit altare maius erectum sub invocatione Sancte Anatolie, quod est consacratum. Super eo erant tres tubalee sordide: Dominus mandavit mundari. Sed quia in dicta ecclesia non retinent ornamenta neque calices quia ecclesia non est sicura, sed retinet in ecclesia Santi Nicole.
Dominum processit ad visitarem alia altaria: et primo visitavit altari Santi Sebastiani, cuius est rector Dominus Novellus. Ibi est erecta Societas Sancti Sebastiani, celebratam prima dominica mensis continue, et habet mercedem a confraterniti. Dictum altarem habet calicem cum patena.
Item visitavit altare Sancte Marie cuius est rector dominus Joannes Angelus. Habet parum in bonis et raro in eo celebrat.
Item visitavit cappellam Sancte Anatolie que est unita abbatia.
Item visitavit altarem Sancte Lucie ubi est cappella cuius est rector abbas Vincentius Innocentij, raro in eo celebratur. Habet parum in bonis.
Item visitavit altarem Sancti Andree ubi est cappella, cuius est rector Dominus Joannes Bartholomitti, raro in eo celebratur, habet quardam possessiones in bonis.
In predicta ecclesia ultra predicta altaria sunt etiam quattuor alia erecta pro devotionem et ignorantur eorum titulum.
Vidit duo altaris portatilia et quia unum ex eis eis erat enormiter fractum. Dominus prohibivit celebrari.
Item vidit sex calices, quorum tres sunt argentei integraliter, et tres cum pede eneo et cuppa argentea. Dominus prohibiut celebrari in duobus que sunt fracti donec restaurentur. Inter dictos calices est unum calix parvulus argenteus cum sex bottonis smaltatis, que dicitur esse Cappellanie Sancti Sebastiani, habet patenam enea de aurata. Vidit sex patenas quarum sunt quattuor de argento, et reliquie due enee de aurate.
Item dixerunt Canonicis que dominus Bernardinus magistri Marii retinet apud se unam calicem de argento et patena argentea.
Item vidit aliud calicem non conservatum, fractum. Dominus mandavit resarciri.
Item vidit crucem argenteam cum bulles eneis d'auratis. Mandavit provideri de cruce feriali et pro mortuis.
Item vidit unum tabernaculum de argento cum pede eneo pro deferendo corpus Christi processionaliter.
Item vidit turribulum argenteum cum navicella stanneo.
Item aliud turibulus eneo de auratum. Non habent candelabra. Mandavit provideri duobus [candelabra]
Item vidit quinque corporalia sordida et immunda. Dominus mandavit mundarj et providere de duobus corporalibus novus, duas ampullas vitreas pro sacrificio
Item vidit unam planetam cum duabus dalmatici damasci albi.
Item alteram planetam damasco rubri, et alteram raesi viridis.
Item alia planetam damasci violacei vetustam. Alteram camolotti nigri.
Item altera planetam viridem cum floribus aureis. Item duas dalmaticas taffitani nigri.
Item quattuor planetas feriales. Item vidit unum piviale damasci violacei vetustissimum.
Item quinque camisos cum suis amictibus et cordulis, stoles et manipolis ferialibus.
Non habent paratum pro altari. Dominus mandavit provideri de uno parato corei de aurato
Item vidit vigenti tubaleas attritas et vetustatate consumptas. Dominus mandavit provideri de sex tubaleis. Vidit caldarellas duas enes pro [funde da] aqua.
Vidit ferramenta pro hostiis. Porte ecclesia satis bene claudunt.
Corpus ecclesie est satis amplum sed indiget celeri reparatione in parietibus a laterem ecclesie. Dominus mandavit reparari.
Item mandavit reparari tectorium. Campanarium habet duas campanas et in ecclesia est alterum campanellum.
Item vidit duo missalia parva et unum magnum bona
Dominus mandavit amoveri omnia deposita in dicta ecclesia existentia.
Item mandavit dextruo altarem Sancte Marie, altare Sancte Andree, et altarem Sancte Lucie et translaret titulum Sancte Marie super altarem et cappella Sancte Anatolie: altarem Sancti Andree in cappella societas Corpori Christi: et altarem Sancte Lucie in cappella Sancte Marie di Loreto. Presentibus dominum Petro Cappellecto et Fabritio Antonillo canonicis reatini testibus.
Item mandavit dextrui duo alia altaria que restant sine titulo.
In territorio Sancte Anatolie est ecclesia curata Sancti Laurentis de Cartoro que dicitur esse collegiata et nuncupatas abbatia cuius est abbas dominus Joannes Bartholomitti que ostendit titulum. Canonici sunt dominus Joannis Vincentius Innocentij que etiam ostendit titulum prout in libello titulorum. Alter canonicus est filius domini Joannis Catini de Colle fecato. Non est canonicus filius domini Joannis Catini sed domini Simon Constanti prout ex bullis registrati in libello titulorum [apparem].
Quovis dictus dominus Simon retineat in confidentia fructus percepit dominus Joannis Catinum.
Item est alia ecclesia ruralis sun titulo Sancti Costantij cuius est rector dominus Bernardinus de Sancta Anatolia, ostendit titulum prout in libello titulorum.
Die V augusti 1561
Reverendissimus dominus Joannis Baptista Osius episcopus reatino dum in eius visitationem repperunt ecclesiam parrochialem Sancti Leonardi de Cartoria ville Sancte Anatolie, abbatiam nuncupatam, reatina diocesi, vacaverit et vacet ad presentem ex eo quia in visitatione [unam seppenumus] pro nonnullos menses sine rectores contulit in personam domini Bernardini [...] de castro Sancte Anatolie et mandavit fieri bullas. Presenti domino Petro et domino Fabritio canonicos reatini testibus.
Post prandum Reverendissimus dominus accessit ad ecclesiam Sancti Nicolaj intus Castrum S. Anatolia in qua ecclesia retinetur Sacramentum Corporj Christo; et primo facta genuflexione ascensis luminaribus, visitavit Sacramentum Sanctissimi Corporj Christi quod retinetur super altarem maius in quodam tabernaculo parvo ligneo de aurato novo clavi clauso. Sacramentum conservabat in custodia ferri staneati, reposito intus pissidum lignea de pictum. Dominus mandavit fieri custodiam argenteam pro conservarem Sacramento et fulciri a laterem interiori corporali circum circa.
Item mandavit provideri de velamine pro cooperiri tabernaculo. Ante Sacramentum ardebat lampas. Dominus interrogavit sacerdotes et astantes an continue ardeat. Responderunt continue non arderem. Dominus mandavit continues retinere accensam.
Extat Societas corporis Christi et omnes de societate tenentur quolibet ebdomoda darem elimosinam pro emendis luminaribus et oleo pro lampade et pro supplendis ceteris necessarijs societatis.
Dominus intellexit que in predicta ecclesia aliquando in festivitatibus celebrant convivia de qua se aspere incepuit omnes, et prohibuit ne de cetero in dicta ecclesia nec in alia celebrant convivia sub pena excomunicationibus late sententie.
Interrogavit sacerdotes de modo deferen sacramentum ad infirmos: dixerunt que sacerdos defert in calice duas hostias consecratas, unam dat infirmo reliquiam reportat ad ecclesiam [ad] eadem solemnitate. Incedit vestotur cotta et stola associatus luminaribus delatis ab hominibus societatis:
Habent campanellum: habent baldacchinum novum: raso rubri pulchrum. Dominus mandavit provideri de lanterna super hasta ponenda et semper ante sacramentum portanda.
Deinde visitavit olea sancta que retinent clavi clausa in quandam fenestra a laterem sinistro altaris maioris conservant in tribus ampullis: quam duas stannei: tertia nero est vitros. Dominus mandavit provideri de tertia ampulla stanea et laudavit conservationem predictus sacramentos in predictis ampullis, sed pro dispensatione sacramentum precepit provideri de tribus vasculis stanneis quorum duo sint pro oleo crismatis et oleo catecuminorum. Tertium separatum pro oleo [Pag.84] infirmos, et dicta olea sancta retineatur in dictis vasculis cum bombice pro securiori dispensatione.
Dominis interrogavit de modo baptizandi. Produxerunt quendam libellum manuscriptum in quo extabat formula truncata et [divinate]. Domini mandavit provideri de sacerdotali et que utarent formula baptizandi in dicto libro posita.
Item quia ab eis intellexit que mergunt praefactam in aqua quam baptizant mandavit non amplius mergi sed aqua infundi tribus vicibus super caput pueri morem quo utitem ecclesia romana.
Item mandavit provideri de ampulla vitrea cum qua fundatur aqua super caput pueri quando baptizatur.
Altar super quo extat sacramentum habet paratum chorei de aurati novum idoneum.
Corpus ecclesia est satis amplum, dominus mandavit reparari tectorium et reponi tabules ubi desrint.
Item mandavit tolli de ecclesia traber et quandam arculas qui in ea existebat
Item mandavit claudi et remurari quandam locum existent in dicta ecclesia adeo que ex eo non detur adittis ad ecclesiam.
Porta ben claudit. Campanarium habet duas campanas
Item que conficiant inventarium bonorum dicte ecclesie infram mensem.
Item que conficiant duos libros in quorum uno describat omnia nomina baptizandorum et in alio describat nomina mortuorum que in ecclesia sepultum.
Item que non adminittat aliquam dispensationem matrimonij sine licentia ordinarij
Item non adminittant questuationes aliqui sine licentia ordinarij.
Item non adminittant sacerdotes peregrinos nec mendicantes sine licentia.
Fuit factum preceptum que predicta omnia adempleant infra tres menses proximi futuri sub pena excominucationes et 25 ducati aurei.
Datam fuit copia domino Vincentio abbate manum supradicto preceptorem pro manus mei notarij.
Presentis dominus Petro et dominus Fabritio canonicis et testibus.
[Pag.235] Pro Illis de Sancta Anatolia
Die xi aug 1561
Dominicus Pauli Bassitti de Sancta Anatolia reatinam diocesi exposuit Reverendissimum Domino Episcopo Reate qualiter abbas Vincentius, rector ecclesie parrochialis, abbatie nuncupata, de sancta Anatolia, habuit secum tractatum de permutandis duabus coppis terrarum sitis in loco nuncupatus Scagnelle, iuxta bona heredum Miniconi ab uno; res Angelo Stefani ab alio, et bona prefati Dominici a II laterem, cum quinque coppis terrarum sitis in contrata dicta Vallis Caprini, que permutatio quotiescumque fiet cedet in evidentem utilitate ecclesie (circa) ad prebbandam dictam evidentem utilitate inducet coram reverendissima domina vostra infrascriptos testes quibus examinatio petet a domina vostra reverendissima confermarem dictam permutationem dum modo de dicta evidenti utilitatate tibi constat.
Testis. Cola Marini de Sancta Anatolia testes inductus ad probbandum evidentem utilitate ecclesie circa permutationem premissam faciendam iuratus et interrogatus dixit: che sa benissimo dove è posta la terra de la chiesa che possono esser doi coppe e do quinti et similmente le cinque coppe che se vol dar in ricompensa, a la cheise et sempre che ognuno ha cognitione de dicte terre, indicava esser in evidente utilità de la chiesa perché il più che possa fructare la terra de la chiesa serrano dodeci coppe l'anno che se lavora: et quelle che da Dominico fructarando vinti.
[Pag.235b] Etiam similmente se s'havessino ad vender la terra che lui da a la chiesa non se ne caveria più di trenta carlini. Etiam di quelli che da Dominico se ne caverriano cinquanta carlini. Similmente li terreni che dà Dominico alla chiesa sonno contiuncte et ad confino ad quelle altri beni de la chiesa et per questo li torna commodo. Interrogatus in causa scientie respondit: che sa queste cose per esser nato et allevato in Sancta Natoglia et sa li prezi de li terreni per havervi inditio. Interrogatus de contesto dixit de et de dicti maximo, et de tucti li altri che s'abitano in dicto castro. Interrogatus si est confessudi dixit hoc anno et cus baristien sumpsit.
Presentes per alter testis suo iuramento idem dixit, videlicet.